علائم و عوامل ایجاد زخم معده چیست؟

  • زخم معده چیست؟ 

زخم معده یک نوع آسیب و زخم باز در دیواره داخلی معده است که به دلیل عدم تعادل بین عوامل محافظتی و مخرب معده ایجاد می‌شود. این زخم معمولاً زمانی رخ می‌دهد که لایه مخاطی محافظ معده ضعیف شده و اسید معده به بافت‌های زیرین نفوذ کند، که باعث التهاب، درد و ناراحتی می‌شود.  

  • علائم زخم معده

افرادی که دچار زخم معده می‌شوند ممکن است علائم زیر را تجربه کنند:  

  • درد سوزاننده در معده:

درد سوزاننده معده یک احساس شدید گرما یا سوزش در بخش بالایی شکم است که معمولاً ناشی از زخم معده، رفلاکس اسیدی یا التهاب دیواره معده است. این درد اغلب پس از مصرف غذاهای تند، چرب یا اسیدی شدت می‌یابد و در برخی افراد هنگام گرسنگی طولانی‌مدت یا حتی شب‌ها در حالت خوابیده بیشتر حس می‌شود. مصرف قهوه، الکل، سیگار و استرس زیاد نیز می‌توانند این درد را تحریک کنند. گاهی اوقات، درد با نفخ، تهوع یا ترش کردن همراه است. اگر این حالت مداوم باشد، بررسی پزشکی ضروری است تا علت دقیق مشخص شود و درمان مناسب انجام گیرد.

  • نفخ و احساس سنگینی در شکم پس از صرف غذا:

نفخ و احساس سنگینی در شکم حالتی است که فرد احساس می‌کند معده‌اش پر شده یا فشار ناخوشایندی در شکم دارد. این وضعیت اغلب پس از مصرف غذاهای حجیم، چرب یا نفاخ مانند حبوبات و نوشیدنی‌های گازدار ایجاد می‌شود. همچنین، بلعیدن هوا هنگام غذا خوردن سریع یا استرس می‌تواند آن را تشدید کند.  

نفخ ممکن است چند دقیقه تا چند ساعت ادامه داشته باشد و گاهی با درد، آروغ زدن، یا تغییرات در دفع همراه شود. اگر این مشکل به‌طور مداوم رخ دهد، بهتر است رژیم غذایی بررسی شود و در صورت لزوم، مشاوره پزشکی انجام گیرد.

  • تهوع یا استفراغ، به‌ویژه در موارد شدید:

تهوع و استفراغ در موارد شدید احساس ناخوشایند در معده است که معمولاً با حالت ضعف و بی‌حالی همراه می‌شود. در موارد حاد، این حالت می‌تواند ناگهانی رخ دهد و فرد احساس کند محتویات معده‌اش باید خارج شود.  

استفراغ شدید ممکن است ناشی از مسمومیت غذایی، زخم معده، مشکلات گوارشی یا عفونت‌ها باشد. این وضعیت بسته به علت آن، چند ساعت تا چند روز ادامه می‌یابد و در برخی موارد می‌تواند موجب کم‌آبی بدن و ضعف شدید شود.  
اگر تهوع یا استفراغ بیش از ۲۴ ساعت ادامه داشت یا همراه با درد شدید، خونریزی یا کاهش وزن ناگهانی بود، مراجعه به پزشک ضروری است. 

  • کاهش اشتها و کاهش وزن ناگهانی:

کاهش اشتها و کاهش وزن ناگهانی معمولاً زمانی اتفاق می‌افتد که بدن به دلایل مختلف از دریافت و پردازش غذا دچار مشکل شود. این وضعیت می‌تواند ناشی از استرس شدید، بیماری‌های گوارشی، زخم معده، عفونت‌ها یا مشکلات هورمونی باشد.  
افراد ممکن است متوجه شوند که میل به غذا خوردن به‌طور چند روز تا چند هفته کاهش یافته و به دنبال آن، بدن انرژی کافی دریافت نمی‌کند، که منجر به کاهش وزن سریع می‌شود. اگر این کاهش وزن بدون دلیل مشخص باشد و همراه با علائم دیگری مانند ضعف شدید، خستگی یا مشکلات گوارشی باشد، بهتر است برای بررسی بیشتر به پزشک مراجعه شود.

  • خونریزی داخلی که ممکن است به شکل مدفوع سیاه یا استفراغ خونی ظاهر شود (در موارد جدی).  

خونریزی داخلی زمانی رخ می‌دهد که خون از رگ‌های آسیب‌دیده به داخل بدن نشت کند، بدون اینکه نشانه‌های واضحی مانند زخم خارجی دیده شود. در مورد زخم معده، خونریزی داخلی می‌تواند به شکل مدفوع سیاه، استفراغ خونی یا ضعف شدید ظاهر شود.  
این وضعیت بسته به شدت آسیب، ممکن است چند ساعت تا چند روز ادامه داشته باشد و در موارد شدید، منجر به سرگیجه، کم‌خونی یا حتی شوک شود. اگر فرد علائم خونریزی داخلی داشته باشد، باید فوراً به پزشک مراجعه کند تا بررسی و درمان مناسب انجام شود، زیرا تأخیر می‌تواند خطرناک باشد.

دلایل مختلفی می‌توانند باعث زخم معده شوند، از جمله:  

  • عفونت با هلیکوباکتر پیلوری و تأثیر آن بر زخم معده

هلیکوباکتر پیلوری (H. pylori) یک باکتری مارپیچی است که در معده زندگی می‌کند و یکی از مهم‌ترین عوامل ایجاد زخم معده محسوب می‌شود. این باکتری معمولاً از طریق آب یا غذای آلوده، تماس مستقیم با بزاق، مدفوع یا استفراغ فرد آلوده منتقل می‌شود.
پس از ورود به معده، هلیکوباکتر پیلوری در لایه مخاطی محافظ معده مستقر شده و با تولید آنزیم اوره‌آز، محیط اسیدی معده را تغییر می‌دهد تا بتواند زنده بماند. این فرآیند باعث تحریک تولید اسید معده و آسیب به دیواره داخلی آن می‌شود، که در نهایت منجر به التهاب و زخم معده می‌گردد.  
بسیاری از افراد آلوده به این باکتری هیچ علائمی ندارند، اما در برخی موارد، عفونت می‌تواند باعث درد معده، نفخ، تهوع، کاهش اشتها و کاهش وزن ناگهانی شود. همچنین، در موارد شدید، زخم‌های ناشی از این عفونت ممکن است منجر به خونریزی داخلی یا حتی افزایش خطر ابتلا به سرطان معده شوند.  
برای تشخیص عفونت هلیکوباکتر پیلوری، پزشکان از آزمایش‌های تنفسی، آزمایش خون، آزمایش مدفوع و آندوسکوپی استفاده می‌کنند. درمان معمولاً شامل ترکیبی از آنتی‌بیوتیک‌ها برای از بین بردن باکتری و مهارکننده‌های پمپ پروتون برای کاهش تولید اسید معده است.

  • تأثیر داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) بر زخم معده

NSAIDs مانند ایبوپروفن، آسپرین و ناپروکسن داروهایی هستند که برای کاهش درد، التهاب و تب استفاده می‌شوند. با این حال، مصرف طولانی‌مدت یا دوزهای بالا از این داروها می‌تواند به آسیب دیواره معده منجر شود.  

این داروها با کاهش تولید پروستاگلاندین‌ها، که نقش محافظتی در معده دارند، باعث تضعیف لایه مخاطی معده می‌شوند. پروستاگلاندین‌ها به تولید مخاط محافظ و بی‌کربنات کمک می‌کنند که از معده در برابر اسیدهای گوارشی محافظت می‌کند. کاهش این مواد باعث افزایش خطر التهاب، زخم معده و خونریزی داخلی می‌شود.  

افرادی که به‌طور مداوم از NSAIDs استفاده می‌کنند، به‌ویژه کسانی که سابقه زخم معده دارند یا داروهای دیگری مانند کورتیکواستروئیدها و داروهای ضدانعقاد مصرف می‌کنند، بیشتر در معرض خطر هستند.  

برای کاهش این خطر، توصیه می‌شود NSAIDs را همراه غذا مصرف کنید، از داروهای جایگزین مانند استامینوفن استفاده کنید، و در صورت نیاز، پزشک ممکن است مهارکننده‌های پمپ پروتون را برای محافظت از معده تجویز کند.

  • تأثیر استرس شدید و سبک زندگی ناسالم بر زخم معده

استرس شدید و سبک زندگی ناسالم می‌توانند تأثیر قابل‌توجهی بر سلامت معده داشته باشند. استرس مزمن باعث افزایش تولید هورمون کورتیزول می‌شود که می‌تواند میزان اسید معده را افزایش داده و دیواره معده را تحریک کند. این وضعیت ممکن است باعث التهاب و در نهایت زخم معده شود.  

علاوه بر استرس، مصرف سیگار و الکل نیز نقش مهمی در آسیب‌دیدگی معده دارند. سیگار باعث کاهش تولید مخاط محافظ معده شده و خطر زخم معده را افزایش می‌دهد، در حالی که الکل می‌تواند لایه مخاطی معده را تضعیف کرده و باعث تحریک بیشتر اسید معده شود.  

رژیم غذایی ناسالم نیز یکی از عوامل مهم در ایجاد زخم معده است. مصرف زیاد غذاهای چرب، تند و اسیدی می‌تواند باعث افزایش تولید اسید معده و آسیب به دیواره آن شود. همچنین، مصرف کم فیبر و غذاهای فرآوری‌شده ممکن است تعادل باکتری‌های مفید معده را برهم بزند و روند بهبود زخم را کند کند.  

برای کاهش خطر زخم معده، مدیریت استرس، ترک سیگار، کاهش مصرف الکل و رعایت رژیم غذایی سالم توصیه می‌شود.

  • تولید بیش از حد اسید معده و تأثیر آن بر سلامت گوارش

سندرم زولینگر-الیسون یک بیماری نادر است که در آن تومورهای گاسترینوما در پانکراس یا دوازدههباعث ترشح بیش از حد هورمون گاسترین می‌شوند. این افزایش گاسترین باعث تولید بیش از حد اسید معده شده و می‌تواند منجر به زخم‌های گوارشی، رفلاکس شدید، درد شکم و اسهال شود.

علائم این بیماری ممکن است به‌صورت تدریجی طی چند ماه یا سال ظاهر شوند و در برخی موارد، زخم‌های مقاوم به درمان ایجاد کنند. برای تشخیص، پزشکان از آزمایش خون، آندوسکوپی و تصویربرداری استفاده می‌کنند، و درمان شامل داروهای مهارکننده اسید و جراحی برای برداشتن تومورها است.

نقش عوامل ژنتیکی و حساسیت‌های فردی در زخم معده

برخی افراد به دلیل ویژگی‌های ژنتیکی و حساسیت‌های فردی بیشتر در معرض زخم معده قرار دارند. مطالعات نشان داده‌اند که سابقه خانوادگی زخم معده می‌تواند خطر ابتلا را افزایش دهد، زیرا برخی ژن‌ها بر میزان تولید اسید معده، پاسخ ایمنی بدن و مقاومت دیواره معده تأثیر می‌گذارند.  

همچنین، حساسیت‌های فردی مانند نوع بافت معده، میزان ترشح مخاط محافظ و واکنش بدن به عوامل محیطی می‌توانند در ایجاد زخم معده نقش داشته باشند. برخی افراد به‌طور طبیعی مقاومت کمتری در برابر عفونت هلیکوباکتر پیلوری دارند، که این موضوع می‌تواند احتمال زخم معده را افزایش دهد.  
علاوه بر این، برخی جهش‌های ژنتیکی ممکن است باعث افزایش تولید اسید معده شوند، که در نهایت منجر به آسیب دیواره معده و زخم‌های گوارشی می‌شود. این موضوع در بیماری‌هایی مانند سندرم زولینگر-الیسون نیز مشاهده شده است.  

برای کاهش خطر زخم معده، افرادی که سابقه خانوادگی دارند باید رژیم غذایی سالم، مدیریت استرس و بررسی‌های پزشکی منظم را در نظر بگیرند.